معاونت بهداشتی

«استئوپروز» یا پوکی استخوان در واقع نوعی بیماری است که در آن توده استخوان کاهش می یابد و بدنبال آن استخوان سست و ضعیف می شود . استخوانهای پوک با کوچکترین ضربه دچار شکستگی می شوند.
پوکی استخوان در واقع شایعترین بیماری متابولیک استخوان است که در سراسرجهان بیش از 200 میلیون نفر را درگیر می کند.
علل بروز پوکی استخوان؟
رشد استخوان در نوجوانی یعنی زمانی که توده استخوانی بسیار افزایش می یابد صورت می گیرد. اوج تراکم استخوانی معمولا بعد از بلوغ و با ورود به دهه سوم زندگی حاصل می شود. اکثر افراد تا سن 22 سالگی حداکثر توده استخوانی خود را به دست آورده اند.
2 نوع سلول استخوانی داریم : سلول استخوان ساز ( استئوپلاست ) سلول استخوان خوار یا تخریب کننده استخوان ( استئوکلاست). استخوان پیوسته در حال بازآرایی است به این معنا که مناطقی از استخوان که با فعالیت سلولهای مخرب استخوان باز جذب می شوند با استخوانی که توسط سلولهای استخوان ساز ساخته می شود جایگزین می شوند. در واقع پوکی استخوان عدم تعادل بین باز جذب و تولید استخوان است. تا 80 درصد اختلاف در تراکم استخوان افراد تحت تاثیر عوامل ژنتیکی است . افرادی که سابقه پوکی استخوان و شکستگی های ناشی از آن را دارند اغلب پوکی استخوان و عوارض آن خیلی بیشتر است . فعالیت فیزیکی کم ، مصرف کم کلسیم ، کمبود ویتامین D نیز از عوامل خطر پوکی استخوان می باشد.
همچنین دو نوع پوکی استخوان شامل پوکی استخوان اولیه و پوکی استخوان ثانویه داریم.
نوع اولیه پوکی استخوان، شایعتر و علت آن افزایش سن و یا یائسگی است. نوع ثانویه به دلیل بیماریهای مختلف مثل بیماریهای روماتیسمی ، دیابت ، ریوی ، کلیوی ، گوارشی ، پرکاری تیروئید و سرطانها و .... و مصرف داروها مخصوصا کورتون ، لروتیروکسین ، داروهای ضد تشنج ، هپارین و ... مصرف سیگار بروز می کند. ذکر این نکته هم ضروری است که سیگار مستقیما روی سلولهای استخوان ساز اثر سمی دارد.
شیوع این بیماری در بین مردان و زنان چگونه است؟
شیوع پوکی استخوان در خانم ها نسبت به آقایان بیشتر است . در ایران نیمی از زنان بالای 45 سال و 90درصد از زنان بالای 75 سال به پوکی استخوان مبتلا هستند. ( از هر 3 زن و 8 مرد بالای 50 سال یک نفر مبتلا به پوکی استخوان است).
علائم پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان را به عنوان بیماری خاموش می شناسند بدلیل اینکه معمولا بدون علامت است .
اما می تواند باعث کاهش قد ، دردهای استخوانی ، مشکل در ایستادن و راست نشستن شود و بدلیل افزایش خطر شکستگی می تواند علائم و عوارض مربوط به شکستگی را نیز داشته باشد . 40 درصد خانم ها و 15درصد آقایان دچار حداقل یک شکستگی ناشی از پوکی استخوان در طول زندگی شان می شوند. که این شکستگی ها در نواحی مختلف مخصوصا لگن ، ستون فقرات و مچ دست رخ می دهد. شکستگی لگن تا 20درصد منجر به مرگ و میر در سال اول پس از شکستگی می گردد.
برای جلوگیری از خطرات ناشی از شکستگی چه باید کرد؟
بیماران بعد از شکستگی به تنهایی قادر به راه رفتن نیستند و نیاز به خدمات پرستاری در خانه دارند.
ممکن است پوکی استخوان در ابتدا با مشاهده شواهدی در فیلم رادیوگرافی قابل تشخیص باشد اما باید حداقل 50-25 درصد توده استخوانی از دست رفته باشد شواهد در رادیوگرافی مشخص می شود. تکنیک دقیق ، بی خطر و سریع برای ارزیابی توده استخوان سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری با روش DxA است . که میزان مواجه با اشعه آن بسیار کم است. و از طرفی قابلیت تکرار با خطای کم برای ارزیابی پاسخ به درمان دارد.
چه کسانی باید سنجش تراکم استخوان انجام دهند ؟
بر طبق توصیه انجمن بین المللی پوکی استخوان، همه خانم های بالای 65 سال و مردان بالای 70 سال باید سنجش تراکم استخوان انجام دهند. .
اما در ایران سن پوکی استخوان پایین تر است. افراد دچار کمبود هورمون ، زنان یائسه و یائسگی زودرس ( زیر 45 سال ) جراحی برداشتن تخمدانها و وجود شواهد مربوط به کاهش استخوان در رادیوگرافی.
مصرف کنندگان کورتون بیماری های پاراتیروئید و سابقه شکستگی بعد از یائسگی. همچنین بیماران روماتیسمی و مبتلا به انواع سرطانها و افراد با وزن کم و دچار سوء تغذیه ، افراد مبتلا به دیابت و پرکاری تیروئید نیز در معرض خطر پوکی استخوان هستند و بهتر است از این جهت بررسی شوند.
توصیه های پیشگیری از پوکی استخوان :
مصرف کافی کلسیم و ویتامین Dکه میزان نیاز به کلسیم و ویتامین D در سنین مختلف متفاوت است. مثلا نیاز به کلسیم در کودکان سن رشد و زنان باردار و شیر ده بیشتر است . ورزش در افراد جوان احتمال اینکه آنها به حداکثر توده استخوانی تعیین شده از لحاظ ژنتیکی برسند افزایش می دهد . اما در افراد مسن فقط باعث پیشگیری از کاهش توده استخوانی می شود و دیگر نقشی در افزایش آن ندارد. بعد از قطع ورزش اثرات مفید آن به تدریج از بین می رود پس ورزش مداوم مهم است پیاده روی، ورزشهای آبی ، راکتی و ... بر حسب تمایل شخص توصیه می شود .
ترک سیگار ، بازبینی مصرف داروها ، درمان بیماریهای زمینه ای از جمله سایر اقدامات پیشگیری از پوکی استخوان است .
در صورت ایجاد پوکی استخوان باید درمان داروئی توصیه شود که انواع مختلف خوراکی و تزریقی بر حسب شرایط بیمار و صلاح دید پزشک تجویز می گردد. که بیشترین داروی مورد استفاده همان آلندرنات یا استنوفوس 70 است که هفتگی یک عدد ناشتا و با آب زیاد بیماران مصرف می کنند .
مسئله دیگر فراهم کردن امکانات لازم برای بیماران دچار پوکی استخوان در منزل است. مثلا لغزنده نبودن کف خانه ، صاف بودن فرش منزل به طوری که ممکن است بیمار حین راه رفتن به دلیل لیز و مرطوب بودن سرامیک یا ناهمواری فرش و قالی مثلا در اثر وجود سیم برق یا تلفن و یا هر مانعی زمین بخورد. پس دقت به این موضوع و همچنین نزدیک بودن کلید برق به محل استراحت بیمار ، مهم است چون اکثر افراد دچار پوکی استخوان مسن هستند و ممکن است بدلیل نیاز به دستشویی نیمه شب بیدار شوند.همجنین وسایل کمکی مثل عصا و واکر نیز می تواند کمک کننده باشد .
نکته دیگر با توجه به فصل پاییز و زمستان و بارندگی به افراد مسن بیشتر توجه داشته باشیم.
تاکید می کنیم که همیشه پیشگیری از ایجاد بیماری بسیار مهم تر از درمان آن است . پس برای پیشگیری مصرف غذاهای حاوی کلسیم و ویتامین D و در صورت نیاز و تجویز پزشک مکملهای آنها . ورزش ، ترک سیگار و انجام سنجش تراکم استخوان بر طبق صلاح دید پزشک برای تشخیص زودتر برای اینکه در صورتی که نیاز به درمان باشد هر چه زودنر درمان شروع شود. تا از عواقب مربوط به پوکی استخوان و شکستگی و بستری بیمارستان و هزینه ها و عوارض بعدی آن حتی مرگ و میر ناشی از آن جلوگیری شود .
لغزنده نبودن كف خانه ،صاف بودن فرش منزل وهمينطور نزديك بودن كليد برق به محل استراحت بيماز مهم است .
وسايل كمكي مثل عصا و واكر نيز ميتواند كمك كننده باشد.
پيشگيري از بيماري بسيار مهم است.براي پيشگيري مصرف غذاهاي كلسيم و ويتامين دي ودر صورت نياز وتجويز پزشك مكملهاي انها ، ورزش ،ترك سيگار وانجام سنجش تراكم استخوان طبق صلاحديد پزشك براي تشخيص زودتر تا در صورت نياز هر چه زودتر درمان لازم شروع شود تا از عواقب بعدي بيماري جلوگيري شود .